Đánh giá Thuyết_domino

Sau Chiến tranh Việt Nam, nhất là sau khi Trung Quốc và Việt Nam từ bỏ các luận điểm đối kháng, cải cách, đổi mới và bình thường hóa quan hệ với Hoa Kỳ và thế giới tư bản chủ nghĩa, trong chính giới Hoa Kỳ có hai luồng đánh giá trái ngược nhau về thuyết domino:

Phía chỉ trích[cần dẫn nguồn]:

  • Thuyết này đã làm Hoa Kỳ bị lôi kéo vào một cuộc chiến tranh lâu dài không trực tiếp liên quan đến các quyền lợi của Hoa Kỳ và kết quả thất bại của cuộc chiến tranh này đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín và sức mạnh của Hoa kỳ trên thế giới.
  • Sự đe dọa của những người cộng sản đối với châu Á theo thuyết domino đã bị phóng đại: thực tế sau Chiến tranh Việt Nam, các nhà nước theo chủ nghĩa cộng sản chỉ giới hạn tại Đông Dương và họ cũng không có hành động đe dọa nào với các chế độ tư bản chủ nghĩa tại Thái Lan, Miến Điện hay các vùng châu Á xa hơn nữa.
  • Thuyết này không đánh giá được các mâu thuẫn nội tại ngày càng lớn trong lòng phong trào cộng sản giữa Liên Xô – Trung Quốc, Trung Quốc – Việt Nam, Việt Nam – Khmer Đỏ. Với những mâu thuẫn này, sự lan rộng của chủ nghĩa cộng sản tại châu Á là không nghiêm trọng.
  • Thuyết domino của chính phủ Hoa Kỳ đã không nhìn nhận thấy được phong trào Việt Minh có bản chất quyết định là phong trào giải phóng dân tộc, chống chủ nghĩa thực dân vì sự độc lập của Việt Nam, với sự lãnh đạo của đảng Lao động Việt Nam, một đảng được đại đa số nhân dân Việt Nam ủng hộ do sự lãnh đạo thành công của họ trong kháng chiến chống Pháp. Chính phủ Hoa Kỳ do đó đã bác bỏ những cử chỉ tỏ thiện chí của Việt Minh, kiên quyết chống lại phong trào này cũng như tìm cách để chia cắt, gây phương hại đến sự độc lập thống nhất của Việt Nam. Điều này khiến Việt Minh phải ở vào thế đối lập với họ, đẩy nước Mỹ sa vào một cuộc chiến tai hại nhất trong lịch sử.
  • Thuyết domino theo nhiều người chỉ là chiêu bài của chủ nghĩa thực dân mới (cũng như chiêu bài "Chống khủng bố" mà Mỹ sử dụng ở đầu thế kỷ 21), mục đích thực sự của nó là khống chế các quốc gia trong tầm ảnh hưởng của Mỹ, kiếm lợi cho các tập đoàn Tư bản Mỹ.
  • Nhà lý luận chính trị Noam Chomsky lập luận rằng phong trào cộng sản và các phong trào xã hội chủ nghĩa trở thành phổ biến ở các nước nghèo bởi vì họ đã mang đến những cải thiện về sự bình đẳng, phúc lợi xã hội và kinh tế quốc gia tại những nước họ lên nắm quyền. Do đó, Mỹ đặt rất nhiều nỗ lực vào việc đàn áp các "phong trào nhân dân" ở Chile, Việt Nam, Nicaragua, Lào, Grenada, El Salvador, Guatemala... bởi Mỹ lo ngại với lập luận "Nếu tại một đất nước nhỏ bé và nghèo nàn như Grenada, phong trào cộng sản có thể thành công trong việc mang về một cuộc sống tốt hơn cho người dân, một số nước khác sẽ tự hỏi: Tại sao chúng ta lại không thể?" Chomsky đề cập đến điều này như các "mối đe dọa của một ví dụ tốt."[7]
  • Các thành phần của hệ tư tưởng chiến tranh lạnh như thuyết domino đã trở thành công cụ tuyên truyền để chính phủ Mỹ tạo ra nỗi sợ hãi cho người dân Mỹ, nhằm tạo ra lý do cho sự tham chiến của Mỹ tại Việt Nam[8].
  • Vào mùa xuân năm 1995, cựu Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Robert McNamara nói ông ta tin rằng lý thuyết domino là một sai lầm[9]. Giáo sư Trần Chung Ngọc, một Việt kiều sinh sống tại Mỹ cho rằng: “Mỹ không có bất cứ lý do chính đáng nào để can thiệp vào Việt Nam, một nước nhỏ, nghèo, chưa phát triển và không có bất cứ khả năng nào có thể gây hại cho nước Mỹ. Do đó, việc Mỹ can thiệp vào Việt Nam là bất chấp dư luận, bất chấp cả công pháp quốc tế, nghĩa là: “dùng cường quyền thắng công lý” của một cường quốc tự cho mình có quyền can thiệp vào bất cứ đâu mà Mỹ muốn”[10]
  • Thuyết domino đã gây chia rẽ sâu sắc chính trong lòng nước Mỹ. Chính phủ Mỹ vì thuyết này đã đưa ra những chính sách cực đoan, gây bất bình cho người dân. Các chính trị gia chống cộng cực đoan và lực lượng mật vụ Mỹ thường xuyên thực hiện các chiến dịch chống cộng gồm theo dõi, phân biệt đối xử, sa thải, khởi tố và bắt giam nhiều người với cái cớ "tình nghi là cộng sản" hoặc ủng hộ chủ nghĩa cộng sản.[11][12][13] Đại bộ phận các nạn nhân thực ra có rất ít khả năng gây nguy hại cho chính phủ Mỹ và sự liên quan của họ với người cộng sản là rất mờ nhạt.[14] Sự kiện tại Greensboro là ví dụ điển hình, vào chủ nhật ngày 3/11/1979, công nhân lao động trong vùng tổ chức diễu hành chống nạn phân biệt chủng tộc thì bị khoảng 40 thành viên băng đảng 3K (tổ chức khủng bố ủng hộ phân biệt chủng tộc cực đoan) lao ra bắn xối xả trong vòng 1 phút khiến 5 công nhân chết tại chỗ và hàng chục người bị thương nặng. Những phiên tòa sau đó đều xử trắng án cho 40 tên với những lời biện hộ như "Các bị cáo thể hiện lòng yêu nước cao độ: Họ tiễu trừ cộng sản tại Bắc Carolina". Bản án phi lý này đã gây nên làn sóng phẫn nộ trong dư luận Mĩ.[15]

Phía ủng hộ[cần dẫn nguồn]:

  • Thuyết domino ra đời trong hoàn cảnh thế giới trong thập niên 1950 – 1960; tình hình khi đó khác xa với những thay đổi của Trung Quốc và Việt Nam vào thập niên 1970 – 1980 và những phản ứng mãnh liệt của Hoa Kỳ theo nguyên tắc của thuyết domino đã góp phần làm nên những thay đổi này.
  • Sự lan rộng của chủ nghĩa cộng sản theo hiệu ứng domino là có thật, bằng hiệu ứng cổ vũ tâm lý và cả bằng sự hỗ trợ vật chất, ngoại giao, nhân sự... của các quốc gia Xã hội chủ nghĩa cho các đảng cánh tả tại nước khác. Sau thắng lợi của những người cộng sản tại Việt Nam năm 1975, Lào (bởi Pathet Lào) và Campuchia đã trở thành những nước xã hội chủ nghĩa. Những người cộng sản trên đà thắng thế với một loạt các thay đổi chính trị như tại Angola, Mozambique, Ethiopia của châu Phi với sự xuất khẩu cách mạng của Cuba, Liên Xô can thiệp vào Afghanistan tại châu Á, phong trào thân Liên Xô Sandinista tại Nicaragua, Grenada tại châu Mỹ Latin...
  • Vì sự phản ứng mạnh mẽ của Hoa Kỳ theo thuyết domino, Việt Nam sau thắng lợi đã không thể xây dựng một tiềm lực mạnh để mô hình cộng sản chủ nghĩa lan rộng tại Đông Nam Á. Đồng thời các quốc gia Đông Nam Á liền kề như Malaysia, Thái Lan, Singapore trong thập niên 1980 vì lo ngại uy thế quân sự của Việt Nam nên đã cố kết lại về chính trị, hợp tác với nhau một cách thực chất hơn. Walt RostowLý Quang Diệu đã lý luận rằng, nhờ sự can thiệp của Hoa Kỳ ở Đông Dương, các quốc gia trong khối ASEAN đã có thời giờ để phát triển kinh tế, ngăn chặn hiệu ứng Domino.
  • Hoa Kỳ đã thất bại tại Việt Nam, nhưng tại nhiều quốc gia khác tại châu Á, châu Phi và Mĩ Latinh họ đã thành công, khi mà các chính phủ cánh tả hoặc dân tộc chủ nghĩa bị lật đổ và thay thế bằng các chính phủ thân Mỹ (bằng quân viễn chinh Mỹ hoặc bằng đảo chính nội bộ do Mỹ tài trợ)